Momia Juanita (Xác ướp Juanita) là tên gọi được đặt cho xác ướp của một thiếu nữ người Inca sống từ thế kỷ 15, được phát hiện tại Peru vào năm 1995. Cô còn được biết đến với biệt danh “Qúy cô của Ampato” hay “Tiên nữ băng Inca.” Biệt danh đầu tiên được đặt theo địa điểm phát hiện xác ướp là đỉnh núi Ampato, một ngọn núi lửa đã ngừng hoạt động trên dãy Andes. Biệt danh thứ hai được nhằm ghi nhận việc thi thể được bảo quản hoàn hảo nhờ nhiệt độ giá lạnh trên đỉnh núi.

Các nhà nghiên cứu cho biết xác ướp Juanita là nạn nhân của một nghi lễ hiến tế quan trọng đối với người Inca có tên Capacocha, đôi khi được dịch là “nghĩa vụ hoàng gia.” Các phân tích khoa học về xác ướp cũng tiết lộ nhiều chi tiết thú vị khác nhau về cuộc đời và cái chết của cô.

Những sự thật về xác ướp Juanita

Việc khám phá xác ướp Juanita được nhà khảo cổ học Johan Reinhard và trợ lý của ông là Miguel Zarate thực hiện vào tháng 9 năm 1995. Xác ướp phát lộ có thể là nhờ vào cảnh tuyết tan trên đỉnh Ampato, do núi lửa phun trào và tro núi lửa gần đó gây ra. Kết quả của quá trình tan chảy là xác ướp rơi xuống sườn núi, sau đó được nhà khảo cổ học tìm thấy. Trong chuyến thám hiểm thứ hai lên núi vào tháng 10 cùng năm, xác ướp đông lạnh của hai cá nhân nữa cũng được phát hiện ở khu vực thấp hơn của đỉnh Ampato.

Các nhà nghiên cứu cho rằng Juanita mới chỉ 12 - 15 tuổi khi cô bé qua đời. Hai xác ướp được phát hiện sau đó vài tháng cũng là trẻ em, người ta suy đoán rằng chúng có thể bị hiến tế cùng với Juanita trên đỉnh núi.

Capacocha - Nghi thức hiến tế

Theo các nhà khoa học, xác ướp Juanita đã bị hiến tế như là một phần của nghi thức Capacocha. Nghi thức này đòi hỏi người Inca phải hiến tế những người khỏe mạnh và đẹp nhất trong số họ. Hành động này nhằm làm vui lòng các vị thần, từ đó đảm bảo cho họ có được một vụ mùa bội thu hoặc tránh thiên tai. Dựa trên vị trí nơi cô bé bị hiến tế, người ta cho rằng nghi lễ này có thể liên quan đến việc thờ phụng thần núi Ampato.

Cái chết của Juanita

Khi Juanita được tìm thấy, cô được quấn trong một cái bọc. Ngoài hài cốt của cô gái trẻ, bọc còn chứa nhiều đồ tạo tác khác nhau, bao gồm nhiều tượng đất sét thu nhỏ, vỏ sò và các đồ vật bằng vàng. Những thứ này được để lại như lễ vật dâng lên các vị thần. Các nhà khảo cổ đã đề xuất rằng những món đồ này cùng với thức ăn, lá coca và rượu chicha, một loại đồ uống có cồn được chưng cất từ ngô, sẽ được thầy tế mang theo khi họ dẫn cô bé lên núi.

Tái hiện lại xác ướp

Lá coca và rượu chica sẽ được dùng để làm an thần cô bé. Đây là phương pháp phổ biến được người Inca sử dụng trước khi hiến tế nạn nhân. Khi nạn nhân rơi vào trạng thái say, các thầy tế sẽ tiến hành nghi thức. Trường hợp của Juanita, ảnh chụp X quang đã có thấy một cú đánh bằng gậy vào đầu, gây ra xuất huyết nghiêm trọng là nguyên nhân cái chết của cô.

‘La Doncella’ (the Maiden), một trong số các xác ướp tương tự như Juanita ở tỉnh Salta, Argentina.

Một phân tích khoa học khác tiết lộ thông tin thú vị về cuộc đời của Juanita là phân tích đồng vị trên tóc của cô bé, nhờ vào hiện trạng được bảo quản tốt dưới nhiệt độ lạnh. Phân tích này đã cung cấp cho các nhà nghiên cứu về chế độ ăn uống của cô. Nó chỉ ra rằng cô đã được chọn làm vật tế khoảng một năm trước khi nghi thức diễn ra. Điều này được đánh dấu bằng sự thay đổi trong chế độ ăn uống mà phân tích đồng vị trên tóc cô bé tiết lộ.

Xác ướp Juanita được bảo quản đặc biệt trong bảo tàng Santuarios Andinos tại Arequipa

Trước khi được chọn hiến tế, cô bé có chế độ ăn uống đặc trưng của người Inca, bao gồm rau và khoai tây. Tuy nhiên, khoảng một năm trước khi nghi thức tiến hành, người ta phát hiện được cô bắt đầu tiêu thụ protein động vật và ngô, vốn là thức ăn của giới tinh hoa.

Ngày nay, xác ướp Juanita được đặt trong bảo tàng Santuarios Andinos tại Arequipa, một thành phố không xa núi Ampato. Xác ướp được giữ trong điều kiện nhiệt độ đặc biệt để duy trì việc bảo quản thi thể.