Trong lần chỉnh sửa cuối cùng (bản tân tu) gây tranh cãi nhất của mình, nhà văn Kim Dung đã quyết định "viết lại" số phận của các nhân vật chủ chốt trong Thiên Long Bát Bộ. Sự thay đổi này, đặc biệt là đoạn kết về mối tình tay ba giữa Đoàn Dự - Vương Ngữ Yên - Mộ Dung Phục, đã tạo nên những luồng phân tích sâu sắc trong cộng đồng độc giả tại Trung Quốc và Việt Nam, cho thấy ý đồ triết lý sâu sắc của tác giả.

Đoàn Dự: Giác ngộ khỏi "Thần tiên tỷ tỷ"

Thay đổi lớn nhất của Đoàn Dự trong bản tân tu là sự trưởng thành về mặt nhận thức, hay nói đúng hơn là sự "giác ngộ". Cái kết cũ, nơi chàng dễ dàng có được Vương Ngữ Yên và cưới cả Mục Uyển Thanh, Chung Linh, bị xem là một cái kết cổ tích, thỏa mãn tâm lý "happy ending" của độc giả nhưng lại thiếu chiều sâu và không phù hợp với tinh thần Phật giáo của tác phẩm.

Các phân tích từ diễn đàn HUPU và trang tin Sohu đều đồng tình rằng, tình yêu của Đoàn Dự vốn là một sự ảo tưởng. Chàng không yêu Vương Ngữ Yên, mà yêu bức tượng ngọc "Thần tiên tỷ tỷ" (vốn là em gái của Lý Thu Thủy) mà chàng thấy ở Vô Lượng Sơn. Và Ngữ Yên, với nhan sắc giống hệt, chỉ là hiện thân vật lý của bức tượng đó. Chàng si mê một hình bóng không có thật.

Trong bản tân tu, Kim Dung đã thêm chi tiết VNY lo lắng nhan sắc phai tàn (sau một sự cố), tìm cách lấy lại dung mạo để níu kéo Mộ Dung Phục. Chính chi tiết này đã khiến Đoàn Dự "tỉnh mộng". Chàng nhận ra VNY không phải "thần tiên" thoát tục, không phải bức tượng ngọc không vướng bụi trần, mà cũng chỉ là người phàm trần với đầy chấp niệm về dung mạo và tình yêu. Chàng từ bỏ ảo ảnh, phá vỡ "chấp niệm" của mình để trở về với thực tại.

Đồng thời, sau khi phiên bản 2003 trở nên nổi tiếng và được yêu thích, nhiều khán giả cũng nhận định, so với VNY thì tình cảm của Mộc Uyển Thanh dành cho Đoàn Lang chân thành không kém sự theo đuổi của Đoàn Dự với Ngữ Yên. Đây có thể xem là yếu tố không nhỏ buộc Kim tiên sinh phải sửa lại bản gốc ban đầu.

Vương Ngữ Yên: Bi kịch của nữ nhân mang gánh nặng tình si

Đây là nhân vật gây tranh cãi nhất khi bị "mất" cái kết hậu. Bản mới để Ngữ Yên rời bỏ Đoàn Dự (lúc này đã là vua Đại Lý) để quay về chăm sóc Mộ Dung Phục lúc này đã hóa điên.

Nhiều ý kiến cho rằng đây mới là cái kết logic và sâu sắc nhất cho Vương Ngữ Yên. Các phân tích chỉ ra cô chưa bao giờ thực sự yêu Đoàn Dự. Nàng chỉ cảm kích sự theo đuổi của chàng, xem chàng là cứu cánh, là nơi nương tựa khi bị "biểu ca" ruồng bỏ cũng như sự thất vọng khi Mộ Dung Phục ngày càng tàn ác. Trái tim nàng, từ đầu đến cuối, luôn hướng về Mộ Dung Phục.

Cả cuộc đời VNY là một "chấp niệm" mang tên Mộ Dung Phục. Nàng thuộc lòng võ công thiên hạ cũng vì chàng, theo đuổi chàng vô điều kiện. Cái kết mới thể hiện đúng triết lý "cầu bất đắc" (cầu không được) của đạo Phật. Khi Mộ Dung còn tỉnh táo, nàng không có được hắn. Khi hắn đã điên, nàng quay về, không phải vì tình yêu lãng mạn, mà là sự từ bi, thương hại, và cũng là sự trọn vẹn cho bi kịch cuộc đời nàng.

Nàng bị trói buộc vĩnh viễn vào kẻ mà nàng theo đuổi cả đời, một cái kết bi thương nhưng rất "Kim Dung" ở giai đoạn sau này, thay vì một hạnh phúc gượng ép.

Mục Uyển Thanh: Sự tôn vinh tình yêu chân thật của Kim Dung

Nếu Đoàn Dự từ bỏ "ảo mộng", thì ai là thực tại? Đó chính là Mục Uyển Thanh. Trong các phiên bản, "Mộc muội" là người phụ nữ đầu tiên Đoàn Dự hứa hẹn ("cưới nếu thấy mặt"), cũng là người yêu chàng mãnh liệt, chân thật và vô điều kiện nhất. Tình yêu của nàng không phải là sự si mê một hình bóng "thần tiên", mà là tình yêu nam nữ thuần túy, nảy sinh từ hoạn nạn.

Việc Kim Dung để Đoàn Dự lập Mộc Uyển Thanh làm Hoàng hậu Đại Lý trong bản tân tu là một sự "trả lại" công bằng và xứng đáng cho cô. Nó cũng khẳng định sự trưởng thành của Đoàn Dự: Chàng nhận ra ai mới là người thực sự cần mình và mình cần. Chàng trân trọng tình yêu thực tế, người đã cùng mình vào sinh ra tử, hơn là một giấc mộng "thần tiên" xa vời. Chung Linh cũng được lập làm Phi tần, một cái kết hợp lý cho tình cảm của họ.

Mộ Dung Phục: Cái kết trọn vẹn của kẻ mộng tưởng

Số phận của Mộ Dung Phục không thay đổi (vẫn hóa điên) nhưng việc Vương Ngữ Yên quay về lại hoàn thiện bi kịch của cả hai nhân vật này. Mộ Dung Phục cả đời mộng "phục quốc" mà không được. Khi thất bại toàn diện, hắn chìm trong ảo ảnh làm "vua" - thứ ảo mộng đã được Mộ Dung Phục biến thành lẽ sống và lý tưởng duy nhất trên đời, đến mức hắn từ bỏ cả người thân (cha ruột) và các thuộc hạ trung thành nhất, thậm chí cả danh dự.

Vương Ngữ Yên quay về, cũng sống trong ảo ảnh đó cùng hắn (chăm sóc "nhà vua" và được gọi là "Hoàng hậu"). Hai kẻ mang "chấp niệm" nặng nhất (một người vì giang sơn, một người vì tình yêu) cuối cùng lại ở bên nhau. Đây là cái kết tàn nhẫn nhưng lại thể hiện rõ nhất tinh thần Phật giáo (nhân sinh là bể khổ, mọi sự si mê đều dẫn đến bi kịch) mà Kim Dung muốn gửi gắm trong Thiên Long Bát Bộ.