Trong tiểu thuyết Thiên Long Bát Bộ, cố nhà văn Kim Dung mô tả Vương Ngữ Yên được trời phú cho một vẻ đẹp sắc nước hương trời và một trí tuệ mẫn tiệp hơn người. Cô thuộc làu hầu như mọi kinh sách võ thuật trong thiên hạ (ngoại trừ Lục mạch thần kiếm của Đoàn thị Đại Lý và Dịch cân kinh của Thiếu Lâm tự), đến nỗi ai đánh một chiêu một thức cô đều gọi đúng tên chiêu thức đó, đồng thời biết luôn cả cách phá giải.

Vì vậy mà Vô tình Vương Ngữ Yên trở thành quyển từ điển sống võ học, và do cô không hề biết võ công, nên nhiều thế lực thèm khát muốn bắt cóc cô để làm áp lực với họ Mộ Dung và để cô dạy cho mình những đòn thế võ công thất truyền.

Vương Ngữ Yên (Lưu Diệc Phi) trong Thiên long bát bộ năm 2003.

Trong truyện, Đoàn Dự luôn tôn thờ Vương Ngữ Yên như một nàng tiên vô cùng tinh khiết, cao vời. Trong khi "Thần tiên tỷ tỷ" của anh ta lại chỉ một lòng dành tình cảm sâu sắc, chung thủy cho Mộ Dung Phục. Nàng ngày đêm dốc sức thuộc làu mọi kinh sách, bí quyết võ công trong thiên hạ với hy vọng giúp Mộ Dung Phục hoàn thiện kỹ năng của mình.

Tuy nhiên, dù biết nàng Vương Ngữ Yên thầm yêu mình, và trong tâm thức cũng coi nàng là hồng nhan tri kỷ nhưng với Mộ Dung sự nghiệp lớn là trên hết. Chàng sẵn sàng dẹp bỏ mọi chuyện sang một bên vì một cái ảo ảnh phù hoa ấy.

Khi biết Đoàn Dự là thế tử Đại Lý, để lấy lòng Đoàn công tử Mộ Dung Phục đã tác thành cho Vương Ngữ Yên và Đoàn Dự.

Không chỉ coi Ngữ Yên là món đồ trao đổi, Mộ Dung Phục còn muốn tìm cho mình một người vợ có thế, có quyền. Vậy nên khi nghe tin nước Tây Hạ kén phò mã, anh hùng Mộ Dung Phục lập tức đến tham gia, mong rằng có thể trở thành phò mã, để mượn binh lực Tây Hạ khôi phục Đại Yên.

Để đạt được điều đó, Mộ Dung nhẫn tâm phụ tình nàng Vương Ngữ Yên đã theo mình bấy lâu, từ chối tình yêu chân thành của nàng để đi tìm một ảo ảnh khác. Trên đường sang Tây Hạ cầu hôn, Mộ Dung lừa bắt Đoàn Dự ném xuống giếng vì muốn loại bỏ bớt một đối thủ.

Mộ Dung lại cũng làm ngơ khi Vương Ngữ Yên lao mình xuống giếng trong cơn tuyệt vọng khi biết y đã quyết tâm đặt đại nghiệp lên trên tư tình. Sự việc này đã khiến cho Vương Ngữ Yên tan nát cõi lòng, bi thương tột độ, cũng may nhờ đó mà thay đổi vận mệnh của mình, bước lên một con đường mới tràn đầy may mắn. Chỉ có ở bên Đoàn Dự thì nàng mới có thể hạnh phúc vuông tròn.

Trong những bản phim Thiên long bát bộ trước đây, cặp tình nhân Đoàn Dự - Vương Ngữ Yên với kết thúc viên mãn được chung sống hạnh phúc bên nhau khiến người xem cảm thấy hài lòng.

Đoàn Dự (Lâm Chí Dĩnh) và Vương Ngữ Yên Thiên long bát bộ năm 2003.

Tuy nhiên, ở bản sửa đổi sau năm 2009 của Thiên long bát bộ, nhà văn Kim Dung đã để cho Vương Ngữ Yên trở về chăm sóc Mộ Dung Phục.

Theo đó, Đoàn Dự nhận ra việc anh say mê Vương Ngữ Yên là do cô có nhan sắc giống với bức tượng ngọc bích chứ không phải là tình yêu từ đáy lòng, anh coi Vương Ngữ Yên như 1 cô em gái, và để cô ra đi. Trải qua nhiều biến cố cuối cùng Đoàn Dự về Đại Lý lập Mộc Uyển Thanh làm hoàng hậu, Chung Linh làm phi tần.

Về phần Vương Ngữ Yên khi biết phái Tiêu Dao có phép trụ nhan (trước đó do vô tình bị Ðoàn Dự hút cạn chân lực lúc ở dưới giếng, cô cảm thấy mình già đi khá nhanh chóng), nàng cảm thấy rất thích thú và muốn học nó, tuy nhiên những người biết môn này như Vô Nhai Tử, Thiên Sơn Ðồng Lão và Lý Thu Thủy đều đã chết nên cô không học được. Cô trở về cùng A Bích chăm sóc Mộ Dung Phục (kẻ lúc này đã trở thành điên khùng).

Trong bộ Thiên long bát bộ năm 2014, đạo diễn Lại Thủy Thanh, đã để cái kết tuân theo bản sửa đổi gần đây nhất và cũng là cuối cùng của cố nhà văn Kim Dung về bộ tiểu thuyết này.