11 năm Windows Mobile: Kẻ luôn thất bại khi sắp thành công (Phần 1)

Thêm vào đó, Windows Mobile lại là 1 hệ điều hành nguồn đóng, điều này khiến cho cộng đồng phát triển dù có muốn cũng không thể tiếp tục duy trì sự "tiến hóa" của nó. Đứng yên giữa 1 xã hội đang phát triển như vũ bão có nghĩa là đang thụt lùi. Và thời gian còn lại của Windows Mobile có lẽ chỉ tính bằng ngày.

Vốn là 1 người sử dụng Windows Mobile lâu năm, tôi nghĩ ít nhất mình cũng có đôi chút trách nhiệm trong việc thể hiện lòng nuối tiếc đối với 1 hệ điều hành mà bản thân từng yêu mến và trung thành. Và câu chuyện tôi kể sau đây, có lẽ sẽ cho bạn đọc được những cái nhìn "trong cuộc" hơn về cuộc đời đầy cay đắng của Windows Mobile.

Windows Mobile hay WinMo, như cái cách mà người sử dụng vẫn trìu mến (và cả chế nhạo) gọi hệ điều hành cho các thiết bị di động của Microsoft, đến ngày "từ trần" đã được tròn 11 tuổi. Đối với tôi, WinMo giữ 1 vị trí đặc biệt quan trọng. 

Thiết bị gần với smartphone đầu tiên mà tôi được sở hữu là 1 PDA chạy Windows Mobile: chiếc iPaq 5555. Có thể sẽ rất nhiều bạn đọc ở đây còn quá trẻ để biết PDA là gì, có thể hiểu đơn giản, PDA là 1 smartphone không có chức năng... phone. Người ta sử dụng PDA để thực hiện những công việc mà smartphone đang đảm nhiệm bây giờ: liên lạc Email, duyệt web, chạy ứng dụng... 

Ngoài việc không có chức năng thoại thì có thể coi PDA cũng là 1 chiếc smartphone thời kỳ đầu. Đến giờ không rõ chiếc 5555 đó đang lưu lạc nơi nào vì tôi đánh mất nó trong 1 lần để quên ngoài quán net. Thế nhưng những ấn tượng về WinMo mà 5555 để lại trong tôi là vô cùng sâu đậm. Người ta bảo tình đầu khó phai và những thứ đầu tiên mà bạn được sử dụng cũng như vậy. 

Đến tận bây giờ tôi vẫn còn nhớ cảm giác háo hức khi lần đầu tiên được chạm tay lên màn hình cảm ứng, những hồi hộp khi đạp xe hơn chục cây số từ Hà Đông lên tận quán Cafe Wifi đầu tiên ở Hà Nội để thử cảm giác lướt web trên mạng Wifi và chat với bạn bè qua kết nối không dây. 

Đối với tôi, tất cả những công nghệ đó thời ấy dường như là một phép màu. Và Windows Mobile là người hiện thực hóa những mơ mộng về 1 thế giới hiện đại như trong phim khoa học viễn tưởng: Con người có thể tương tác với máy móc bằng 1 cái vuốt tay thay vì di chuột, và có thể bứt khỏi những ràng buộc của kết nối có dây để kết nối với mọi người. 

Và quan trọng hơn hết, có lẽ cái cảm giác có thể thu gọn cả 1 chiếc máy tính trên lòng bàn tay của mình, đem theo phát minh quan trọng nhất của thế kỷ 20 ngay trong túi đã khiến tôi mê mẩn.

Dù rằng WinMo thời đó (Pocket PC 2003 đổ xuống) có 1 số điểm ngớ ngẩn trong thiết kế: Chẳng hạn như máy sẽ mất sạch dữ liệu nếu bạn bị... hết pin (pin backup trên chiếc 5555 của tôi cũng chết luôn khi vừa mua vì là đồ 2nd). Vì thế mỗi lần máy hết pin là tôi phải ba chân bốn cẳng chạy về nhà để sạc, nếu không để quá lâu thì tất cả danh bạ, phần mềm trên máy sẽ bị xóa sạch sành sanh. Hoặc 1 lần lỡ tay tháo pin ra là máy bị hardreset sạch trơn như khi vừa xuất xưởng. Rất may là trong các phiên bản WinMo mới hơn điều này không còn tồn tại nữa. 

Bất chấp những sự không hoàn hảo của WinMo, tôi vẫn yêu quí hệ điều hành này và trung thành với nó cho đến tận năm 2010 khi tôi chuyển sang chiếc smartphone chạy Android đầu tiên. Gần 6 năm trời sử dụng các thiết bị Windows Mobile, tôi đã trải qua đủ hết những thăng trầm của WinMo. Và ngày hôm nay, nghe tin WinMo sắp "từ trần", tôi không khỏi cảm thấy bồi hồi. Nhìn lại 6 năm đó đôi khi tôi cảm thấy ngạc nhiên về độ kiên nhẫn của mình, ngay cả khi có những đối thủ rất nặng ký của WinMo như iPhone ra đời tôi vẫn trung thành với hệ điều hành già nua này. Có lẽ với WinMo và cả Android sau này cũng vậy, tôi có được sự tự do, không chịu bó buộc như đối với iPhone và chính đặc điểm đó đã giữ chân tôi ở lại WinMo trong suốt ngần ấy năm, chờ đợi Android "trưởng thành" hơn.

Có lẽ điều chua chát nhất trong đời của WinMo đó là sự "đen đủi" của hệ điều hành này. Ra đời với quá nhiều tiềm năng và nhận được sự kì vọng vô cùng lớn từ phía các hãng sản xuất cũng như người sử dụng, được đại gia Microsoft chống lưng (trong thời kỳ Microsoft còn là công ty số 1 thế giới) thế nhưng chưa 1 lần WinMo bước lên bục vinh quang để trở thành hệ điều hành di động số 1 thế giới. Dù rằng cách đây 5-7 năm, nếu bạn muốn mua 1 smartphone sử dụng màn hình cảm ứng thì có thể nói WinMo hầu như là lựa chọn duy nhất (Palm OS coi như đã chết từ sau phiên bản 5 ra đời năm 2004 khi mà các phiên bản sau nó không thể tìm được nhà sản xuất muốn cho ra đời thiết bị chạy Palm OS nữa)

Lý do? "Anh hùng bất phùng thời". Cứ đúng vào những lúc WinMo đang dần có xu hướng trở thành một hệ điều hành thống trị thì lại có 1 "khắc tinh" từ... trên trời rơi xuống ngáng chân. Microsoft đã "dọn dẹp" những kẻ cản đường Windows khá hiệu quả: MacOS ngậm ngùi ra đi những năm 90, và Linux thì cứ đụng vào thị trường PC tiêu dùng là chết "dí dị". Thế nhưng đối với Windows Mobile, có vẻ như "gã khổng lồ phần mềm" không thành công được như vậy. Tất cả những đối thủ ra đời với mục đích cản đường WinMo đều khiến hệ điều hành này... đo ván.

Cuối những năm 90 của thế kỷ trước, Windows Mobile từng là 1 hệ điều hành đầy triển vọng. Không ai khác mà chính là Microsoft với ý tưởng "thiết bị di động chạy được ứng dụng" đã định hình cho xu hướng phát triển của các smartphone sau này. Thời đó các nhà sản xuất cũng như người sử dụng còn đang trong giai đoạn khá "mông muội" và điện thoại di động ngày ấy chỉ đơn giản là 1 thiết bị nghe-gọi-nhắn tin. Bill Gate và Microsoft muốn nhiều hơn thế: biến mỗi chiếc điện thoại trở thành 1 PC. Và ý tưởng ấy đã được hiện thực qua phiên bản đầu tiên của WinMo: Pocket PC 2000.  

Với tham vọng biến các thiết bị chạy WinMo trở thành những "PC bỏ túi" Microsoft đã phát triển WinMo theo hướng là 1 phiên bản rút gọn của Windows trên PC. Và hướng phát triển ấy được Microsoft thực hiện khá sát cho tới tận ngày tàn của HĐH này: tất cả các phần mềm của Microsoft trên Windows như Office , Internet Explorer, Outlook... đều có 1 phiên bản "Mobile" dành cho WinMo. Thậm chí cả giao diện và khả năng chạy đa nhiệm của các phiên bản WinMo cũng được "đúc cùng khuôn" với phiên bản Windows cùng thời. 

Và phải thừa nhận rằng giữa 1 thế giới dumbphone tràn ngập, WinMo đã tạo lập được chỗ đứng rất riêng cho mình, đầy triển vọng. Nhất là khi người anh em Windows đang thống trị thị trường PC, người ta có rất ít cớ để nghi ngờ sự thành công của WinMo.

Thế nhưng đời mấy ai biết được chữ "Ngờ". Khi WinMo đang sẵn sàng để bước lên bục vinh quang và trở thành HĐH di động phổ biến nhất thế giới thì Symbian xuất hiện và đập tan giấc mơ của Microsoft. Về cuộc thánh chiến của Symbian chống lại WinMo, tôi đã đề cập khá kĩ lưỡng trong bài viết "Ai đã giết Symbian" và xin phép không nhắc lại ở đây nữa. Nhưng có thể nói 1 cách ngắn gọn: Trước 1 hệ điều hành liên tục mất sạch dữ liệu mỗi lúc... hết pin hoặc bị tháo pin ra, rõ ràng Symbian có những lợi thế như chạy ổn định hơn, giao diện sáng sủa và trực quan hơn. 

Dù thiếu đi tính năng màn hình cảm ứng, nhưng với ưu thế sẵn sàng "lăn lộn" ở mọi phân khúc thiết bị, chính Symbian đã mở đầu cho khái niệm smartphone giá rẻ trong khi các thiết bị chạy WinMo thời kỳ này thường đắt, cồng kềnh, pin yếu giao diện rối rắm và hoạt động thiếu ổn định (thậm chí các thiết bị chạy WinMo còn phải đi kèm 1 nút reset để phòng trường hợp máy bị...treo và đáng buồn là nút bấm này được sử dụng khá thường xuyên).

Với những khuyết điểm như thế của WinMo, chỉ trong nháy mắt cuộc chiến đã ngã ngũ với phần thắng thuộc về Symbian. Mặc dù những ưu điểm của WinMo vẫn tìm được chỗ đứng nhất định trong lòng người tiêu dùng, tuy nhiên với xuất phát điểm thấp, mãi về sau này WinMo không thể nào tìm cách ngóc đầu lên được. Trải qua 1 vài bản nâng cấp trong mấy năm 2000-2003, WinMo vẫn bị Symbian qua mặt khá xa.

Năm 2004 là 1 mốc quan trọng trong quá trình phát triển của WinMo. Vài năm sau ngày lạc bại dưới tay Symbian , bại binh WinMo lại tìm đường "phục hận" bằng phiên bản nâng cấp Windows Mobile 5. Bỏ truyền thống đặt tên phiên bản theo năm ra mắt, có lẽ Microsoft muốn xóa đi cái dớp bại trận từ những bậc tiền bối của WinMo 5.

WinMo 5 thực sự đã mang đến 1 làn gió mới cho các thiết bị sử dụng hệ điều hành di động của Microsoft: giờ đây người sử dụng đã có thể yên tâm hơn khi máy hết pin vì dữ liệu sẽ không bị mất nữa, các thiết bị chạy WinMo tiết kiệm pin hơn nhờ đó mang tính "di động" nhiều hơn.

Thậm chí có thời điểm sau khi WinMo 5 ra mắt, nó đã nhận được sự ủng hộ của giới chuyên gia và người sử dụng tới mức nhiều nhóm nghiên cứu thị trường còn tuyên bố rằng nếu cứ giữ đà tăng như thời điểm đó, đến 2010 WinMo sẽ vượt mặt Symbian để trở thành hệ điều hành di động lớn nhất thế giới. Và những nhận định đó tỏ ra cũng không phải là vô căn cứ khi mà WinMo 5 đã trở thành phiên bản đầu tiên đạt mốc trên 20% thị phần (với 24% thị phần smartphone cuối năm 2004). 

Đúng là WinMo đã từng có cơ hội để vượt lên trên Symbian vì Microsoft từng cấp phép sản xuất thiết bị chạy WinMo cho hơn 50 hãng khác nhau (trong khi 80% thiết bị chạy WinMo thời kỳ đó ra đời từ lò HTC). Với lực lượng hùng hậu các nhà sản xuất và sự ủng hộ của người sử dụng, dường như WinMo lại 1 lần nữa trở thành "bất khả chiến bại". 

Tuy nhiên điều đáng buồn đó là WinMo 5 cũng trở thành phiên bản WinMo cuối cùng đạt thị phần 20%. Và lần này kẻ "phá đám" không ai khác, chính là BlackBerry, iPhone và Android. 

Trước thời kỳ iPhone ra mắt, WinMo đã phải cạnh tranh quyết liệt với BlackBerry vì cả 2 HĐH này đều hướng tới đối tượng là khách hàng doanh nghiệp sử dụng tính năng email cũng như văn phòng nhiều. Và BlackBerry với ưu thế chạy ổn định, bàn phím QWERTY cùng với tính năng email xuất sắc đã cho WinMo "hít khói" ở phần khúc này. Còn trong thị trường smartphone hướng tới đối tượng phổ thông, WinMo cũng rất chật vật khi phải chạy đua với Symbian vì các mẫu điện thoại chạy WinMo vẫn nằm trong phân khúc cao cấp trong khi Symbian phủ sóng hết mọi đối tượng khách hàng.

Đến khi các hệ điều hành di động thế hệ thứ 2 như iPhone, Android ra đời, người sử dụng mới được "mở mắt" về khái niệm "Pocket PC". Thay vì "nghĩa đen" như cách Microsoft làm, tức là thu nhỏ chiếc PC đến kích cỡ bỏ túi, các smartphone thế hệ mới giờ đây lại trở thành một thiết bị hoàn toàn mới, không hề mang chút dáng dấp nào của máy tính để bàn nữa. Cụ thể là giao diện cảm ứng trở nên thân thiện với việc điền khiển bằng ngón tay thay vì bút trỏ như các thiết bị chạy WinMo, kho ứng dụng độc lập hẳn so với PC và phát triển theo 1 xu hướng hoàn toàn khác: xu hướng của kỷ nguyên hậu PC.

WinMo, với tư cách là 1 hệ điều hành của kỷ nguyên PC, đã không đủ sức chống đỡ cuộc tấn công của những hệ điều hành "trẻ hơn, khỏe hơn, thông minh hơn" và trở thành một trong những nạn nhân đầu tiên của các hệ điều hành này.